ισχύουσα νομοθεσία

ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ:
Ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ο.Η.Ε., η Ελλάδα υπόκειται στους ίδιους κανονισμούς και ακολουθεί τις ίδιες κατευθυντήριες γραμμές με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες όσον αφορά τα δικαιώματα των παιδιών με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Οι κύριες δεσμεύσεις που αφορούν τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού ηλικιών 5-10 και στις οποίες υπόκειται και η Ελλάδα προκύπτουν από την Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τα Δικαιώματα του Παιδιού (Νόμος 2101/1992, Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού), την Διεθνή Σύμβαση για τα Άτομα με Αναπηρία και το Πρόγραμμα Δράσης για τα Άτομα με Αναπηρία (2006-2015) του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Τα κύρια θέματα που προκύπτουν από τις δύο αυτές συμβάσεις μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

1. Τα παιδιά με αναπηρίες θα πρέπει να απολαμβάνουν πλήρως όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα και θεμελιώδεις ελευθερίες, σε ίση βάση με τα υπόλοιπα παιδιά. Τα δικαιώματα αυτά βασίζονται σε τέσσερις θεμελιώδεις αρχές: το δικαίωμα του παιδιού να μην υφίσταται διακρίσεις εις βάρος του, το καλύτερο δυνατό συμφέρον του παιδιού να λαμβάνεται υπόψη σε όλες τις αποφάσεις, το δικαίωμα του παιδιού στη ζωή και την ανάπτυξη και το δικαίωμα να εκφράσει την άποψή του.

2. Τα παιδιά με αναπηρίες έχουν ίσα δικαιώματα στην εκπαίδευση με τα υπόλοιπα παιδιά και το εκπαιδευτικό σύστημα ένταξης πρέπει να έχει ως στόχο την πλήρη ενσωμάτωση.

3. Προκειμένου να διασφαλιστεί η άσκηση του δικαιώματος της εκπαίδευσης προάγεται η κατάρτιση επαγγελματιών και προσωπικού που ασχολείται με τα άτομα με αναπηρίες και η χρήση των κατάλληλων εκπαιδευτικών τεχνικών και υλικών.

4. Στη διαδικασία προαγωγής νομοθεσίας, πολιτικών και προγραμματισμού τα κράτη χρειάζεται να διαβουλεύονται με τους χρήστες με αναπηρία, τους γονείς και τους φροντιστές, τις εθελοντικές οργανώσεις και άλλους συναφείς επαγγελματικούς φορείς, και να διασφαλίζουν ότι οι γονείς των παιδιών με αναπηρία είναι ενεργοί συνεργάτες στη διαδικασία ανάπτυξης των εξατομικευμένων σχεδίων εκπαίδευσης των παιδιών τους. Το παιδί έχει επίσης το δικαίωμα να εκφράζει την γνώμη του και η γνώμη αυτή να λαμβάνεται υπόψη σε οποιοδήποτε θέμα ή κατάσταση που το επηρεάζει, και τα κράτη χρειάζεται να παρέχουν την κατάλληλη βοήθεια ώστε να υλοποιήσει αυτό το δικαίωμα.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ:
Οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών έχουν την πρωταρχική ευθύνη για την εφαρμογή των πολιτικών αναπηρίας σε εθνικό επίπεδο και, ιδιαιτέρως, για την εφαρμογή των συγκεκριμένων ενεργειών που αναφέρονται σε αυτές, σύμφωνα με κάθε γραμμή δράσης. Έπειτα από τις εθνικές εκλογές στις 25 Ιανουαρίου 2015, παραμένει προς το παρόν ασαφές το περιεχόμενο της νομοθεσίας που θα ισχύσει στο σύντομο μέλλον σχετικά με την Ειδική Αγωγή. Το παρακάτω κείμενο παραθέτει την ισχύουσα ελληνική νομοθεσία μέχρι πρότινος, καθώς το νέο νομοσχέδιο βρίσκεται σε διαβούλευση. Περιγράφονται οι νόμοι που αφορούν την ένταξη των παιδιών με αυτισμό ηλικίες 5-10.

Σύμφωνα με το άρθρο 3 του πιο πρόσφατου νόμου της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΕΑΕ) (Ν.3699/2008, ΦΕΚ Α 199/2.10.2008), η ΕΑΕ θεωρείται υποχρεωτική, όπως και η γενική εκπαίδευση, και λειτουργεί ως αναπόσπαστο τμήμα της ενιαίας δημόσιας και δωρεάν εκπαίδευσης με στόχο την βελτίωση και την αξιοποίηση των δυνατοτήτων των μαθητών με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, ώστε να καταστεί δυνατή η ένταξη τους στο εκπαιδευτικό σύστημα και στο γενικό σχολείο, όπου και όταν αυτό είναι δυνατόν (άρθρο 1). Η ΕΑΕ περιλαμβάνει σχολικές μονάδες ειδικής εκπαίδευσης με κατάλληλες κτιριολογικές υποδομές, προγράμματα συνεκπαίδευσης, προγράμματα διδασκαλίας στο σπίτι, καθώς και τις αναγκαίες διαγνωστικές, αξιολογικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες. Στις Σχολικές μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ) και κατά τη συνεκπαίδευση στα γενικά σχολεία, εφαρμόζονται ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα, για όσο χρονικό διάστημα είναι αναγκαίο ή και για ολόκληρη τη διάρκεια της σχολικής ζωής του παιδιού. Προγράμματα συστηματικής παρέμβασης όπως εργοθεραπεία, λογοθεραπεία, φυσιοθεραπεία, παιδαγωγική και ψυχολογική υποστήριξη, παρέχονται κατά κύριο λόγο μέσα από τις ΣΜΕΑΕ και επικουρικά από τα Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης (ΚΕΔΔΥ). Ο γενικός σκοπός των ΚΕΔΔΥ είναι η διάγνωση, αξιολόγηση και υποστήριξη των μαθητών και κυρίως εκείνων που έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, καθώς και η υποστήριξη, η πληροφόρηση και η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών, των γονέων και της κοινωνίας.

1. Διάγνωση, διαπίστευση ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών.
Το είδος και ο βαθμός των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών προσδιορίζουν τη μορφή, τον τύπο και την κατηγορία των σχολικών μονάδων ΕΑΕ. Οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών με αναπηρία και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες διερευνώνται και διαπιστώνονται από τα ΚΕΔΔΥ, την Επιτροπή Διαγνωστικής Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΕΔΕΑΥ) και τα πιστοποιημένα από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα (ΙΠΔ) άλλων Υπουργείων (άρθρο 4). Τα ΚΕΔΔΥ αξιολογούν μαθητές που δεν έχουν συμπληρώσει το εικοστό δεύτερο (22ο) έτος της ηλικίας τους. Η αξιολόγηση πραγματοποιείται από πενταμελή διεπιστημονική ομάδα, που απαρτίζεται από έναν εκπαιδευτικό ΕΑΕ, έναν παιδοψυχίατρο ή παιδίατρο με εξειδίκευση στην παιδονευρολογία ή νευρολόγο με εξειδίκευση στην παιδονευρολογία, έναν κοινωνικό λειτουργό, έναν ψυχολόγο και έναν λογοθεραπευτή, καθώς και επαγγελματίες από οποιοδήποτε κλάδο του Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού (ΕΕΠ).

Η ιατρική γνωμάτευση που προκύπτει από τα ΚΕΔΔΥ πιστοποιεί τη διάγνωση και αναφέρει επίσης το ποσοστό αναπηρίας και τη χρονική διάρκεια ισχύος της γνωμάτευσης. Σύμφωνα με τον νόμο ΦΕΚ 1506/τ.β’/04-05-2012, ως κοινά αποδεκτό ταξινομητικό σύστημα των ψυχικών παθήσεων ορίζεται το εγχειρίδιο της Διεθνούς Ταξινόμησης Νόσων (International Classification of Diseases, ICD-10) που εκπονεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.), με πρόσφατη αναθεώρηση δημοσιευμένη το 1992. Επίσης, σύμφωνα με τον ΦΕΚ Β’ 2906/18-11-2013, ο αυτισμός ανήκει στην κατηγορία των ασφαλισμένων των οποίων η διάρκεια αναπηρίας καθορίζεται επ’ αόριστον. Σύμφωνα με το άρθρο 17 του ΦΕΚ 3054/2012, στα παιδιά με αυτισμό ορίζεται το μέγιστο συνολικά αποδιδόμενο ποσό για λογοθεραπεία, εργοθεραπεία, ειδική διαπαιδαγώγηση έως 15 συνεδρίες ανά είδος το μήνα, ομαδική ή ατομική ψυχοθεραπεία ή θεραπεία συμπεριφοράς έως 8 συνεδρίες ανά είδος το μήνα και συμβουλευτική γονέων μέχρι 4 συνεδρίες το μήνα. Στα παιδιά που πάσχουν από σωµατική ή νοητική αναπηρία και στα οποία παρέχεται ειδική αγωγή από ειδικά εκπαιδευτήρια οικοτροφεία, άσυλα προβλέπεται η 100% κάλυψη του ημερήσιου τροφείου.

2. Φοίτηση και διδακτική υποστήριξη στο Γενικό Σχολείο.
Σύμφωνα με το Νόμο ΕΑΕ (Ν.3699/2008), η φοίτηση των μαθητών στο φάσμα του αυτισμού στις κατάλληλες σχολικές δομές ή στο κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο του γενικού σχολείου, είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του ΚΕΔΔΥ (άρθρο 7). Σε περίπτωση διαφωνίας με τους γονείς ή τους κηδεμόνες του μαθητή, αποφασίζει πενταμελή δευτεροβάθμια ΕΔΕΑ, της οποίας η απόφαση είναι οριστική. Για τον προσδιορισμό των εκπαιδευτικών αναγκών και το σχεδιασμό του Εξατομικευμένου Προγράμματος Εκπαίδευσης (ΕΠΕ) των μαθητών με διαταραχές αυτιστικού φάσματος απαιτείται η συνεργασία του ΚΕΔΔΥ με τις άλλες ιατρικές υπηρεσίες (άρθρο 5). Το ΕΠΕ σχεδιάζεται από τη διεπιστημονική ομάδα του οικείου ΚΕΔΔΥ, συντάσσεται και υλοποιείται από τον αρμόδιο εκπαιδευτικό ΕΑΕ σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό της τάξης, τον σχολικό Σύμβουλο ΕΑΕ και τον σύμβουλο ΕΕΠ (άρθρο 6). Στο σχεδιασμό συμμετέχει και ο γονέας ή ο κηδεμόνας του μαθητή, χωρίς οι απόψεις του να είναι δεσμευτικές (άρθρο 5).

Σύμφωνα με το άρθρο 6 του ίδιου Νόμου (Ν.3699/2008), οι μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μπορούν να φοιτούν σε σχολική τάξη του γενικού σχολείου:

α) εφόσον πρόκειται για μαθητές με ήπιες μαθησιακές δυσκολίες, υποστηριζόμενοι από τον εκπαιδευτικό της τάξης, ο οποίος συνεργάζεται κατά περίπτωση με τα ΚΕΔΔΥ, με τους σχολικούς συμβούλους γενικής και ειδικής εκπαίδευσης και τους συμβούλους ΕΕΠ.

β) με παράλληλη στήριξη-συνεκπαίδευση (ΠΣ) από εκπαιδευτικούς ΕΑΕ, όταν αυτό επιβάλλεται από το είδος και το βαθμό των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών βάσει της γνωμάτευσης του ΚΕΔΔΥ. Η ΠΣ παρέχεται σε μαθητές που μπορούν με κατάλληλη ατομική υποστήριξη να παρακολουθήσουν το αναλυτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα της τάξης και σε μαθητές με σοβαρότερες εκπαιδευτικές ανάγκες όταν στην περιοχή τους δεν υπάρχει άλλο πλαίσιο ΕΑΕ (ειδικό σχολείο, τμήμα ένταξης). Την ΠΣ εισηγείται αποκλειστικά το οικείο ΚΕΔΔΥ το οποίο με γραπτή γνωμάτευση καθορίζει και τις ώρες παράλληλης στήριξης κατά περίπτωση. Οι ΠΣ για παιδιά με αυτισμό ανανεώνονται αυτόματα από το ΚΕΔΔΥ με τη σύμφωνη γνώμη του γονέα (άρθρο 7). Η υποστήριξη του μαθητή μπορεί να υλοποιείται και από ειδικό βοηθό που εισηγείται και διαθέτει η οικογένεια του μαθητή με τη σύμφωνη γνώμη της σχολικής μονάδας.

γ) σε ειδικά οργανωμένα και κατάλληλα στελεχωμένα Τμήματα Ένταξης (ΤΕ) που λειτουργούν μέσα στα σχολεία γενικής εκπαίδευσης με δύο τύπους προγραμμάτων: i) κοινό κι εξειδικευμένο πρόγραμμα για τους μαθητές με ηπιότερης μορφής ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που δεν υπερβαίνει τις δεκαπέντε (15) διδακτικές ώρες εβδομαδιαίως και ii) εξειδικευμένο ομαδικό ή εξατομικευμένο πρόγραμμα διευρυμένου ωραρίου για τους μαθητές με σοβαρότερης μορφής ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, οι οποίες δεν καλύπτονται από αντίστοιχες με το είδος και το βαθμό αυτοτελείς Σχολικές μονάδες. Το εξειδικευμένο πρόγραμμα μπορεί να είναι ανεξάρτητο από το κοινό, σύμφωνα με τις ανάγκες των μαθητών. Για την ίδρυση ΤΕ απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχουν κατ` ελάχιστον τρεις μαθητές και σχετική πρόταση από διαγνωστική υπηρεσία. Σε περιπτώσεις συστεγαζόμενων ή γειτονικών σχολικών μονάδων, τα ΤΕ συνενώνονται μέχρι του μέγιστου αριθμού δώδεκα (12) μαθητών ανά ΤΕ.

Πατώντας στους παρακάτω συνδέσμους, μπορείτε να διαβάσετε ή/και να κατεβάσετε την Εγκύκλιο για την Παράλληλη Στήριξη-συνεκπαίδευση μαθητών, την στήριξη μαθητών από Ειδικό Βοηθητικό Προσωπικό και την στήριξη μαθητών από Σχολικό Νοσηλευτή για το Διδακτικό Έτος 2016-2017, καθώς και την σχετική Αίτηση Γονέα και την Βεβαίωση Φοίτησης Μαθητή.

3. Φοίτηση και διδακτική υποστήριξη εκτός Γενικού Σχολείου.
Όταν η φοίτηση των μαθητών με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη στα σχολεία του κοινού εκπαιδευτικού προγράμματος ή στα ΤΕ, λόγω των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών τους, η εκπαίδευση των μαθητών αυτών παρέχεται σε:
α) αυτοτελείς ΣΜΕΑΕ, όπου για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση ορίζονται:
i) τα νηπιαγωγεία ΕΑΕ και τμήματα πρώιμης παρέμβασης που λειτουργούν εντός των νηπιαγωγείων ΕΑΕ, για μαθητές μέχρι το έβδομο (7ο) έτος της ηλικίας τους.
ii) τα δημοτικά σχολεία ΕΑΕ για μαθητές μέχρι το δέκατο τέταρτο (14ο) έτος της ηλικίας τους, τα οποία λειτουργούν με μία προκαταρκτική τάξη και με τις τάξεις Α`, Β`, Γ`, Δ,` Ε` και ΣΤ`. Μετά από εισήγηση του οικείου ΚΕΔΔΥ, μπορεί να γίνει παράταση της φοίτησης μέχρι το δέκατο πέμπτο (15ο) έτος της ηλικίας των μαθητών. Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση μπορούν να λειτουργούν και τμήματα ολοήμερου προγράμματος. Στα δημοτικά σχολεία ΕΑΕ εφαρμόζονται ειδικά προσαρμοσμένα αναλυτικά και διδακτικά προγράμματα, και περιλαμβάνονται επίσης δραστηριότητες προ-επαγγελματικής εκπαίδευσης. Στην περίπτωση που οι μαθητές είναι λιγότεροι από πέντε, η σχολική μονάδα καταργείται και στη θέση της ιδρύονται ΤΕ, με εξειδικευμένο πρόγραμμα διευρυμένου ωραρίου.
β) σχολεία ή τμήματα που λειτουργούν είτε ως αυτοτελή είτε ως παραρτήματα άλλων σχολείων σε νοσοκομεία, κέντρα αποκατάστασης, ιδρύματα αγωγής ανηλίκων, ιδρύματα χρονίως πασχόντων ή Υπηρεσίες εκπαίδευσης και αποκατάστασης των Μονάδων Ψυχικής Υγείας. Οι εκπαιδευτικές αυτές δομές θεωρούνται ΣΜΕΑΕ που εμπίπτουν στο πλαίσιο της ΕΑΕ παιδιών σχολικής ηλικίας και εφαρμόζουν εκπαιδευτικά προγράμματα που εποπτεύονται από το Υπουργείο.
γ) με διδασκαλία στο σπίτι.

Το σχολικό έτος των ΣΜΕΑΕ είναι το ίδιο με αυτό των αντίστοιχων σχολείων της γενικής εκπαίδευσης, και τα ειδικά νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία, είναι ισότιμα προς τα αντίστοιχα σχολεία της πρωτοβάθμιας γενικής εκπαίδευσης (άρθρο 8). Την ευθύνη εφαρμογής των προγραμμάτων ΕΑΕ, παράλληλης στήριξης και διδασκαλίας στο σπίτι έχει ο διευθυντής της σχολικής μονάδας και ο σχολικός σύμβουλος (άρθρο 9).

Σε κάποιες περιπτώσεις, τα παιδιά με αυτισμό βρίσκονται σε Κέντρα Ημέρας (ΚΗ), όπως ορίζονται από τον Νόμο Ν.2716/99. Σε αυτή την περίπτωση, ο νόμος (ΦΕΚ 2444/τ.β’/14-12-2009) δηλώνει πως είναι απαραίτητη η διασύνδεση με αντίστοιχους φορείς εκπαίδευσης, ώστε να υποστηρίζεται η ενσωμάτωση στις εκπαιδευτικές διαδικασίες. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες περιλαμβάνουν την εκπαίδευση σε κοινωνικές και ατομικές δεξιότητες, θεραπευτικές παρεμβάσεις, την ανάπτυξη επαγγελματικών δεξιοτήτων, εστίαση, ψυχαγωγικές δραστηριότητες, αξιολόγηση των δραστηριοτήτων και ενημέρωση της κοινότητας. Οι εργαζόμενοι στα ΚΗ περιλαμβάνουν ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό, νοσηλευτή, εργοθεραπευτή, επισκέπτη υγείας, μαγείρισσα, διοικητικό υπάλληλο και έναν Επιστημονικό Υπεύθυνο που προέρχεται από τις ειδικότητες ψυχικής υγείας. Η ομάδα περιλαμβάνει επίσης εκπαιδευτικούς και ειδικούς παιδαγωγούς για άτομα με ΔΑΦ. Οι επωφελούμενοι παραπέμπονται στα ΚΗ από άλλες μονάδες ψυχικής υγείας, ασφαλιστικούς φορείς, υπηρεσίες τοπικής αυτοδιοίκησης, οργανισμούς κοινωνικής αλληλεγγύης και ιδιώτες γιατρούς.

4. Συμμετοχή του παιδιού και της οικογένειας στη λήψη αποφάσεων.
Όπως προαναφέρθηκε, σύμφωνα με τον νόμο ΕΑΕ, οι γονείς ή κηδεμόνες των παιδιών στο φάσμα του αυτισμού συμμετέχουν στις αποφάσεις όσον αφορά τη φοίτηση των παιδιών τους στις κατάλληλες σχολικές δομές, καθώς και στον σχεδιασμό του ΕΠΕ, χωρίς οι απόψεις τους να είναι δεσμευτικές (άρθρα 5 & 7). Βάσει του ίδιου νόμου, με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων συνιστώνται στο Υπουργείο δυο συμβουλευτικές-γνωμοδοτικές επιτροπές, μία για την παρακολούθηση της φυσικής προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στις εκπαιδευτικές και διοικητικές δομές του Υπουργείου και μία για την παρακολούθηση της ηλεκτρονικής προσβασιμότητας του εκπαιδευτικού υλικού και των διαδικτυακών τόπων (άρθρο 2). Στις επιτροπές αυτές συμμετέχουν – μεταξύ άλλων -και εκπρόσωποι της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ). Η ΕΣΑμεΑ συμμετέχει επίσης με εκπρόσωπό της στο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας και είναι ιδρυτικό μέλος του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Aτόμων με Αναπηρία (European Disability Forum) το οποίο εκπροσωπεί πάνω από 80 εκατομμύρια ευρωπαίους πολίτες με αναπηρία στο διάλογο με τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Συνομοσπονδίας, στα μέλη δεν συγκαταλέγεται κάποια οργάνωση εξειδικευμένη στον Αυτισμό. Επίσης, σύμφωνα με την επίσημη επιστολή της ΕΣΑμεΑ στον Υπουργό Παιδείας στις 09.03.2015 «οι νόμοι που αφορούν στην παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα άτομα με αναπηρία, δυστυχώς σχεδιάστηκαν χωρίς να αναπτυχθεί ουσιαστικός διάλογος με τους εκπαιδευτικούς φορείς και τους φορείς του αναπηρικού κινήματος, ενώ πλήθος θεσπισμένων διατάξεων παραμένουν ανεφάρμοστες».